Αναβλητικότητα

Τι κρύβεται πίσω από την αναβλητικότητα μας;

Αναστασία Κατσάμπη

Πόσες φορές στη ζωή μας, άραγε, έχουμε να ακολουθήσουμε ένα πρόγραμμα, να κάνουμε κάτι και το αναβάλουμε με την σκέψη «ασ’ το τώρα θα το κάνω μετά, αργότερα, αύριο»; Ζούμε σε μία εποχή που η τεχνολογική και υλική ανάπτυξη αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας καθιστώντας την πιο εύκολη και βολική. Παρά την ευκολία και την άνεση που μας προσφέρουν στην επίτευξη εργασιών, υποχρεώσεων και διάφορων αρμοδιοτήτων παρατηρείται έντονα το φαινόμενο της αναβλητικότητας, ειδικότερα στον μαθητικό και φοιτητικό πληθυσμό. Πολλοί άνθρωποι βιώνουν σε κάποιες περιόδους το φαινόμενο αυτό,είτε γενικά σε καθημερινή βάση, είτε κατά την διάρκεια ορισμένων περιστάσεων  ή  όταν καλούνται να αποπερατώσουν συγκεκριμένες εργασίες. Άλλοι έχουν την τάση να αναβάλλουν υποχρεώσεις πιο συχνά, άλλοι λιγότερο αλλά εν τέλει ένα έργο δεν αρχίζει, δεν ολοκληρώνεται ή καθυστερεί.

Η αναβλητικότητα ως φαινόμενο…

Βάσει ερευνών, η ερμηνεία του φαινομένου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πολύπλευρη και πολυπαραγοντική. Η πλειονότητα των ανθρώπων συγκλίνει στην άποψη πως η αναβλητικότητα αποτελεί χαρακτηριστικό της προσωπικότητας μας, το οποίο οδηγεί σε μία συγκεκριμένη συμπεριφορά μετά από εσωτερικά ή/και εξωτερικά ερεθίσματα. Οπτικές σχετικές με τα κίνητρα αποδίδουν την αναβλητικότητα στην κινητοποίηση και την θέληση του ανθρώπου. Από μία κλινική οπτική θα μπορούσε να συνδεθεί με το άγχος, το στρες, την κατάθλιψη και τις διαταραχές προσωπικότητας. Βέβαια, μία πολύ δημοφιλής τα τελευταία χρόνια, άποψη σχετίζει το φαινόμενο αυτό με τις συνθήκες, τις καταστάσεις, τα χαρακτηριστικά του έργου που τίθεται προς εκπλήρωση. Ως φαινόμενο παρουσιάζει αρνητικές συνέπειες για το άτομο,αλλά η προβληματική του διάσταση εμφανίζεται,όταν πλέον δυσχεραίνεται η λειτουργικότητά του και του προκαλείται δυσφορία.

Η αναβλητικότητα, συνήθως, ξεκινά από την σχολική ζωή και μπορεί να επεκταθεί και στην φοιτητική, ενήλικη ζωή. Μάλιστα, βάσει ερευνών σε φοιτητικό πληθυσμό, πάνω από το 70% των φοιτητών είναι αναβλητικοί σε τακτική βάση .Το ποσοστό αυξάνεται επιπλέον, όταν ο φοιτητής βρίσκεται  στα μικρότερα έτη, ίσως λόγω της ανωριμότητας αλλά και της εισόδου σε ένα νέο στάδιο ζωής.  Ένα αναβλητικό άτομο στο σχολείο , είναι πιθανό να αντιμετωπίζει ορισμένα εμπόδια και προβλήματα στην μάθηση, στην επίδοση, στην ακαδημαϊκή του πορεία, ωστόσο, αν συνεχίσει με τον ίδιο ρυθμό, τα εμπόδια αυτά γίνονται πιο έντονα μόλις εισέρχεται στη φοιτητική ζωή  και στον κόσμο των ενηλίκων, που οι περισπασμοί και τα ερεθίσματα είναι ακόμη περισσότερα.

Αναπόφευκτα μπορεί να συνδεθεί άμεσα με τον αυτοέλεγχο, την επάρκεια εαυτού και την παρορμητικότητα. Τα κίνητρα του ατόμου ίσως είναι περιορισμένα. Κατά την γνώμη μου , δεν είναι λίγες οι φορές που κάποιος σκέφτεται ότι δεν έχει ούτως ή άλλως πολλές πιθανότητες να πετύχει ή ότι εφόσον , κατά την κρίση του, το όφελος από την ολοκλήρωση του έργου δεν επαρκεί, οπότε δεν αξίζει τον κόπο. Ακόμη ,  υπάρχει η πιθανότητα το όφελος από την εκπλήρωση να βρίσκεται μακριά χρονικά, οπότε να μην τον δελεάζει η επίτευξη του στόχου.

Από την άλλη, το άτομο ίσως να κατακλύζεται από διάφορες δυσλειτουργικές σκέψεις σχετικές με την υποτίμηση του έργου, της ζωής του, την μη ανοχή της απογοήτευσης και της αποτυχίας. Άλλος παράγοντας που σχετίζεται με την αναβλητικότητα , είναι και η γνωστή σε όλους μας τελειομανία. Όμως ,ας μην ξεχνάμε ότι μπορεί να μην συμβαίνει και τίποτα από όλα αυτά, καθώς το άτομο  μπορεί αφενός να είναι πολύ ενθουσιασμένο και να έχει όρεξη, ιδέες για το έργο ,αλλά αφετέρου να μην έχει ενέργεια ή να είναι κουρασμένο για να καταπιαστεί με αυτό. Άλλωστε , ο καθένας μας επηρεάζεται από διαφορετικούς παράγοντες.

 Όλα μπορούν να παίξουν ρόλο στο αν και πόσο αναβλητικοί θα είμαστε, ποιες πλευρές της ζωής μας θα επηρεάσει και πόσο αρνητικό θα είναι για εμάς. Γενικότερα, σχετικά με την ακαδημαϊκή τους πορεία τα άτομα χάνουν προθεσμίες ή καθυστερούν παραδόσεις και  το διάβασμα για τις εξετάσεις ή τις εξεταστικές δεν είναι επαρκές. Από τα κύρια προβλήματα που δημιουργεί η αναβλητικότητα,  είναι το άγχος, οι  ενοχές, ο κακός ύπνος, η διατάραξη των  διατροφικών συνηθειών, η ένταση ή ακόμα και πλήγμα στην αυτοεκτίμηση του ατόμου. Και όλα αυτά γιατί; Γιατί τα άτομα πλέον τρέχουν τελευταία στιγμή να προλάβουν τις υποχρεώσεις τους, θέλουν να ανταπεξέλθουν στις προσδοκίες του εαυτού τους και των άλλων, χωρίς να έχουν κάνει την απαραίτητη προετοιμασία.

Πέρα από τα προαναφερθέντα «δυσάρεστα» επακόλουθα της αναβλητικότητας, μία θετική οπτική που εμφανίζεται μετά από ποιοτικές έρευνες είναι ότι μπορεί να λειτουργήσει παρακινητικά, ενεργοποιώντας το άτομο. Τα άτομα αναβάλλουν όσο μπορούν την δουλειά τους, φτάνει όμως ένα σημείο που αγχώνονται για την επιτυχία της. Απόρροια αυτής της κατάστασης είναι να ανεβαίνει  μεν το στρες, να καθίστανται δε παραγωγικά τα άτομα. Όσο πλησιάζει η στιγμή της παράδοσης- της ολοκλήρωσης κάποια άτομα καταφέρνουν να προσαρμοστούν στην νέα αυτή συνθήκη, να «τρέξουν» και να επιτύχουν τον σκοπό τους, έστω και την τελευταία στιγμή. Είναι γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι δουλεύουν καλύτερα κάτω από πίεση, ανταποκρινόμενοι στην πρόκληση που τους παρουσιάζεται. Κάποιοι σίγουρα θα έχετε συναντήσει άτομα που τα καταφέρνουν και είναι πιο παραγωγικά πλησιάζοντας στις προθεσμίες και αναρωτιέστε πως το καταφέρνουν. Υπάρχουν και αυτοί οιάνθρωποι λοιπόν και μάλιστα εμφανίζονται και ιδιαίτερα ικανοποιημένοι μετά την επίτευξη του στόχου τους. Είναι σαν να εμφανίζονται δύο τύποι αναβλητικών ατόμων: οι παθητικοί που δεν έχουν την πρόθεση να αναβάλλουν αλλά εκεί καταλήγουν παρουσιάζοντας την πρότερη εικόνα, και οι ενεργητικοί που λειτουργούν καλύτερα κάτω από αυτές τις συνθήκες πίεσης και πολλαπλών ενεργειών.

Χρήσιμα tips…

Θα ρωτούσε κανείς αν μία τέτοια κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί και η απάντηση είναι θετική. Για αρχή , θα μπορούσαν να αναλάβουν δράση – πέρα από το ίδιο το άτομο που την βιώνει – και οι εκπαιδευτικοί με στόχο την ενίσχυση της μάθησης και τον έλεγχο του εαυτού. Με ποιον τρόπο; Από άποψη ψυχολογίας, συμπεριφορικές τεχνικές κρίνονται αρκετά κατάλληλες. Είναι σημαντικό να προσφέρονται κίνητρα στους μαθητές και στους φοιτητές για να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους, παραδείγματος  χάριν ένας πιο ενδιαφέρων  σχεδιασμός της μαθησιακής διαδικασίας, δικαίωμα στην επιλογή εργασίας, δυνατότητα εκπόνησης ομαδικής εργασίας κατά την οποία μάλιστα είναι δυνατόν τα πιο ενεργητικά και «πειθαρχημένα» μέλη της σχολικής κοινότητας ,να παρακινούν και να κρατούν σε εγρήγορση τα μέλη της ομάδας εκείνα που έχουν μια ροπή προς την αναβλητικότητα.

Προσωπικά, ως ένα αρκετά αναβλητικό άτομο, αυτό που με βοηθούσε πάντα ανήκοντας στη δεύτερη κατηγορία ανθρώπων, είναι η δημιουργία μίας «to–dolist», με την οποία τίθενται  προτεραιότητες και καθορίζονται υποχρεώσεις,βοηθώντας στην οργάνωση. Η θέση της αποπεράτωσης ενός έργου στην ιεραρχική κλίμακα των υποχρεώσεών , δύναται  να επηρεάσει την σκέψη του ατόμου και να το κάνει να κινηθεί διαφορετικά. Ένα σημαντικό έργο τοποθετείται ψηλότερα και έχει περισσότερες πιθανότητες εκπλήρωσης .

Κάτι που δουλεύει με τους περισσότερους ανθρώπους είναι η κατάτμηση ενός μεγάλου έργου – στόχου σε μικρότερα μέρη. Με αυτόν τον τρόπο, βήμα-βήμα, το άτομο ενεργοποιείται. Οι περισσότεροι από εμάς, θεωρώ, αποθαρρυνόμαστε στη θέα ενός δύσκολου και κοπιώδους στόχου, ενώ τα επιμέρους κομμάτια κρατούν το μυαλό πιο συγκεντρωμένο και ενθαρρύνουν το άτομο.

Συμπερασματικά, η αναβλητικότητα αποτελεί ένα φαινόμενο που επηρεάζει όλους και λόγω της πολυπαραγοντικής του φύσης συχνά καθίσταται δύσκολο να περιοριστεί. Αναμφίβολα επιφέρει αρνητικές συνέπειες για το άτομο, την καθημερινότητα του, την επαγγελματική και ακαδημαϊκή του πορεία,ωστόσο με τις κατάλληλες μεθόδους, με αλλαγές και μικρά «τιπς» είναι δυνατό να επέλθει σημαντική βελτίωση. Το σημαντικότερο για μένα είναι, μέσω της συνειδητοποίησης των ελαττωμάτων του εαυτού μας, είτε να βελτιωνόμαστε είτε να εφευρίσκουμε τρόπους, ούτως ώστε να τα αξιοποιούμε για την εξέλιξή μας, να μας εξυπηρετούν στην καθημερινότητα και εν γένει τη ζωή μας και να τα εκμεταλλευόμαστε παραγωγικά.